Krijimi i Gjykatës Speciale për Kosovën ishte një akt i jashtëzakonshëm juridik dhe politik, i inicuar nga raporti i vitit 2011 i ish-prokurorit zviceran dhe raportuesit të Këshillit të Evropës, Dick Marty. Ky raport ngriti akuza të rënda për trafikim organesh dhe krime të tjera të pretenduara gjatë dhe pas luftës në Kosovë, duke alarmuar opinionin ndërkombëtar dhe nxitur kërkesa për një mekanizëm të posaçëm që do të trajtonte këto pretendime. Në vitin 2016, Kosova themeloi Dhomat e Specializuara dhe Zyrën e Prokurorit të Specializuar me seli në Hagë, me synimin për të vendosur drejtësi dhe për të trajtuar akuzat e ngritura.
Themelimi i Gjykatës Speciale dhe arrestimet e para
Liderët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK), të bindur për drejtësinë dhe pastërtinë e luftës së tyre, mbështetën krijimin e Gjykatës Speciale me qëllim të mbrojtjes së të vërtetës historike dhe pastrimit të emrit të UÇK-së. Kjo gjykatë nisi punën e saj me arrestimin e parë më 24 shtator 2020, kur Salih Mustafa, ish-komandant i UÇK-së, u ndalua me akuza për ndalime të paligjshme, tortura dhe vrasje të paligjshme gjatë luftës.
Në nëntor 2020, u arrestuan ish-krerët e UÇK-së: Hashim Thaçi, Kadri Veseli, Rexhep Selimi dhe Jakup Krasniqi. Ata u akuzuan për krime kundër njerëzimit dhe krime lufte, përfshirë ndjekje, burgosje të paligjshme, tortura dhe vrasje të paligjshme.
Proceset gjyqësore dhe sfidat e kredibilitetit
Aktakuza ndaj Thaçit dhe të tjerëve, e bërë publike më 5 nëntor 2020, përfshin akuza për krime të pretenduara gjatë dhe pas konfliktit të viteve 1998–1999. Sipas aktakuzës, këto përfshijnë ndalim të paligjshëm, trajtim mizor dhe tortura, të kryera në disa vende të Kosovës dhe në Shqipërinë Veriore.
Megjithatë, hetimet ndërkombëtare lidhur me të ashtuquajturën “Shtëpia e Verdhë” dhe pretendimet për trafikim organesh nuk kanë gjetur prova të mjaftueshme për të mbështetur këto akuza. Prokuroria e Dhomave të Specializuara nuk ka ngritur asnjëherë aktakuzë për këtë çështje, duke përqendruar hetimet në krime të tjera.
Pretendimet për manipulim dhe politizim
Gjykata Speciale është përballur me akuza për manipulime dhe shkelje të standardeve ndërkombëtare të drejtësisë. Sipas një raporti prej 151 faqesh të përgatitur nga ish-agjenti federal amerikan John Moynihan, ka pretendime se ish-Prokurori i Specializuar Jack Smith dhe një individ i identifikuar si Faik Imeri kanë manipuluar dëshmitarë dhe kanë përdorur metoda të dyshimta për mbledhjen e provave.
Dëshmitari Halit Sahitaj, i cili fillimisht kishte dhënë dëshmi kundër krerëve të UÇK-së, më vonë tërhoqi deklaratat e tij, duke pohuar se ishte mashtruar dhe trajnuar për të dhënë dëshmi të rreme. Këto zhvillime ngritën dyshime mbi paanshmërinë e Zyrës së Prokurorit të Specializuar dhe besueshmërinë e provave të paraqitura.
Pasiguria rreth qëndrueshmërisë së Gjykatës Speciale
Raportet për ndërhyrje politike dhe bashkëpunime të dyshimta kanë ulur kredibilitetin e Gjykatës Speciale. Kritikat janë përqendruar në perceptimin se ky institucion po përdoret si mjet politik për të dëmtuar imazhin e UÇK-së dhe për të rishkruar historinë e konfliktit në Kosovë.
Gjykata Speciale për Kosovën, megjithëse u themelua me synimin për të vendosur drejtësi dhe për të trajtuar pretendimet e ngritura nga raporti i Dick Marty-t, është përfshirë në një seri polemikash që kanë vënë në pikëpyetje objektivitetin dhe qëndrueshmërinë e saj si një institucion juridik ndërkombëtar. Në këtë kontekst, ruajtja e integritetit të procesit gjyqësor dhe adresimi i dyshimeve për manipulime mbeten thelbësore për rikthimin e besimit publik ndaj këtij institucioni.
